Blog 1: De eerste stappen

September 5, 2013 by sannebeeldcultuur 1 Comment

Martin Luther King zei ooit: “You don’t have to see the whole staircase, just take the first step.” Hij had het in dit geval over “faith”, maar ik neem de vrijheid om deze uitspraak toe te passen op het vak Beeldcultuur. Na het inleidende college van dit vak is voor mij namelijk de trap nog niet helemaal in beeld, maar met dit blog poog ik toch de eerste traptrede te beklimmen.

Voordat ik het diepe in spring eerst een korte samenvatting van wat mij in dit vak te wachten staat. Na het eerste college zijn er nog 12 colleges te gaan, waarin wij de volgende onderwerpen gaan behandelen:  beeldcultuur in een geletterde samenleving, semiotiek, paradigmatische, syntagmatische en pragmatische analyse, beeld en werkelijkheid, beeldcultuur in een digitale samenleving en nieuwe vormen van vertellen. Wie is wij? Dat zijn de docent en de studenten die het vak Beeldcultuur volgen. Dit als onderdeel van de 3.0 onderwijsvisie van docent Hans van Driel. Wanneer al deze onderwerpen de revue zijn gepasseerd is het de bedoeling dat ik de volgende drie thema’s kan uitleggen:

• De semiotiek als beschrijvingsmodel van hoe betekenisvorming c.q. oordeelsvorming functioneert.
• De narratologie, zoals beschreven door het psychologisch constructivisme met nadruk op fabel, sujet en style.
• De hedendaagse beeldcultuur in haar drie onderscheiden aspecten.

Het mag duidelijk zijn: er is genoeg werk aan de winkel, dus laat ik nu dan echt de trap gaan beklimmen. Wat is beeldcultuur? Eigenlijk kan beeldcultuur samengevat worden als al het visuele om ons heen dat door de mens is gemaakt en waar betekenis aan gegeven wordt. Hierbij kun je denken aan televisieprogramma’s, foto’s, YouTube-filmpjes en infographics. Aangezien dit een wel erg brede term is, zijn er zes pijlers binnen de beeldcultuur te onderscheiden, namelijk:

1. Geschiedenis en erfgoed
2. Informatie en design
3. Cultuur en kapitaal
4. Politiek en maatschappij
5. Kunst en creativiteit
6. Sociale media en democratie

Ik zal nu elk van deze pijlers toelichten en tot leven brengen door middel van voorbeelden.

Geschiedenis en erfgoed
Beelden laten zien waar we vandaan komen. (Van Driel, 2013) Door beelden van jaren geleden te bekijken, kunnen we ons in een andere wereld wanen. Er valt veel informatie uit dit soort beeld te halen. Het eerste voorbeeld dat ik hiervoor wil aanhalen is het eerste NTS-journaal van 5 januari 1956. Wat achtergrondinformatie: de NTS is de Nederlandse Televisie stichting, opgericht door de vijf omroepverenigingen in 1951 (NCRV, KRO, VARA, AVRO en VPRO). (Bakker & Scholten, 2009, p. 129) In de nieuwsuitzending komen verschillende onderwerpen aan bod: schaatsen, driekoningenfeest, staking van een vissersboot etc. Natuurlijk is het nieuws niet actueel, maar het schetst wel een goed beeld van de situatie in Nederland ten tijde van de uitzending. Bovendien begrijp ik nu waarom er op het Max Euweplein in Amsterdam een groot schaakbord staat. Enfin, bekijk het filmpje om zelf te oordelen over de waarde van dit beeld.

Een ander voorbeeld van beeld dat laat zien waar we vandaan komen, is een foto uit een familiealbum. Ter illustratie een foto uit mijn eigen fotoalbum. Op de foto sta ik in de nek van mijn vader afgebeeld. Deze foto is waarschijnlijk voor de meeste van jullie van weinig waarde, maar het geeft wel weer waar ik vandaan kom. Wie weet duikt deze foto over 100 jaar weer op en kijkt men er dan met hele andere ogen naar. Foto’s leggen een bepaald moment vast. Het zegt iets over de gebruiken van dat moment, van de tijd waarin een foto is genomen. Als ik de foto rechts bekijk, kan ik bijvoorbeeld vaststellen dat het modebeeld in de jaren is veranderd.

Informatie en design
Beelden kunnen complexe situaties toegankelijk maken voor een groter publiek. (Van Driel, 2013) Neem als voorbeeld een infographic. De naam zegt het al: informatie weergegeven op een grafische manier. Klik eens op de afbeelding links om deze te vergroten. Boven in staat een opvallende kop, waarbij je meteen denkt aan het nummer ‘Imagine’. Als je verder kijkt, wordt het duidelijk dat deze infographic letterlijk over dromen gaat. Statische gegevens worden op een aantrekkelijke, grafische manier weergegeven, waardoor het meteen stukken interessanter wordt om deze gegevens door te nemen. Het is dan ook niet gek om te bedenken dat de populariteit van infographics de laatste jaren aanzienlijk is gestegen. Op 1 maart van dit jaar is er zelfs een congres gehouden in nederland, volledig in teken van de infographic. (Infographics, 2013)

Cultuur en kapitaal
Beelden zijn bepalend voor de identiteit. (Van Driel, 2013) Ondanks dat beeld bepalend is voor de identiteit, wil dit niet zeggen dat het ook een waarheidsgetrouwe weergave is van de identiteit. Deze identiteit valt te kneden en een eigen invulling te geven. Dit laat documentairemaker Sunny Bergman zien in haar documentaire ‘Beperkt Houdbaar’.

In de documentaire laat Bergman de cosmetische industrie zichzelf met een kritische blik bekijken. Wat blijkt? Er schort van alles aan haar uiterlijk, aldus de plastische chirurgen.
(Holland Doc, 2013) In bovenstaand filmpje is de transformatie te zien die Bergman ondergaat door middel van de nodige make-up en Photoshop. Wat wil ze hiermee nou eigenlijk laten zien? Dat vrouwen zichzelf niet meer normaal vinden, omdat ze zich spiegelen aan de gephotoshopte en gelifte voorbeelden uit de media. In dit geval wordt in het hoofd van velen vrouwen het beeld reëler dan de werkelijkheid. Deze ontwikkeling is ook terug te zien op sociale netwerken, zoals Facebook. Bewust of onbewust kiezen de meeste gebruikers voor de meest aantrekkelijke versie van zichzelf.

Politiek en maatschappij
Beelden kunnen doorslaggevend zijn bij belangrijke maatschappelijke, politieke of ethische kwesties. (Van Driel, 2013) Een goed voorbeeld hiervan is de politiek. Als je de Nederlandse politiek vergelijkt met de politiek in Amerika, valt het op dat er in de Verenigde Staten een veel groter spektakel van gemaakt wordt. Politici zijn er mediapersoonlijkheden en leveren goede televisie op. (Schooltv, z.d.) Voor een duidelijke samenvatting van dit onderwerp kun je filmpje bekijken van de Schooltv Beeldbank op http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20100317_mediainternationaal03. De discussie in Nederland gaat er steeds vaker over of deze ontwikkeling van politicus naar mediapersoonlijkheid per se slecht is. Zoals Frits Wester in het filmpje zegt: “Wil je mensen kunnen informeren, dan moet je ze wel eerst interesseren.” Een voorbeeld van de popularisering van de nederlandse politiek op televisie is het Carré debat dat werd uitgezonden op RTL4.

Kunst en creativiteit
Beelden roepen emoties op en kunnen de werkelijkheid beïnvloeden. (Van Driel, 2013) Zoals besproken in het college Beeldcultuur op 3 september 2013 is het persoonlijk wat emotie bij je oproept. Dit is vaak door associatie. Om een voorbeeld te geven: wanneer jij iemand persoonlijk kent die betrokken was bij een ongeluk, zal een beeld van dit ongeluk bij jou waarschijnlijk meer emotie oproepen dan bij een ander, die verder van het ongeluk afstaat. Een ander voorbeeld van beeld dat emotie oproept is de stomme zwart-wit film Pantserkruiser Potemkim uit de Sovjet-Unie van 1925. Regisseur Eisenstein heeft in deze film volop geëxperimenteerd met montage zodat de film veel emotionele invloed op het publiek zou hebben. Dit wordt bijvoorbeeld duidelijk in de bekende scene over de slachting op de trappen van Odessa. Deze scene duurt langer dan dat deze gebeurtenis in werkelijkheid heeft geduurd, om het psychologische effect op de toeschouwer te vergroten. (Digischool, 2010)

Sociale media en democratie.
Tot slot de laatste pijler, sociale media en democratie, die er op neerkomt dat iedereen communiceert met beelden. In een artikel op Marketingfacts geeft Danny Oosterveer een update over alle cijfers over het socialmediagebruik in Nederland media 2013. Uit cijfers blijkt dat Facebook nog steeds doorgroeit (1,155 miljard gebruikers) en dat de populariteit van messaging-apps blijft toenemen. (Marketingfacts, 2013) Daarnaast benoemde RTL Nieuws ‘Snapchat’ de eerste hype van 2013. In december 2012 zouden er al 50 miljoen afbeeldingen per dag verstuurd worden. (RTLnieuws, 2013) Deze applicatie is het voorbeeld van communiceren in beeld pur sang. Met de app kunnen gebruikers vrienden via Facebook, gebruikersnaam of telefoonnummer vinden en hen foto’s sturen die na een aantal seconden van de server worden verwijderd. Deze applicatie kan gezien worden als een toevoeging op messaging-applicaties zoals WhatsApp, maar ook als een gedeeltelijke vervanging hiervan. Zo hoef je niet meer te typen wat je aan het doen bent, maar stuur je hier simpelweg een fotootje van.

Tot slot
In dit eerste blog heb ik beeldcultuur benaderd vanuit de zes pijlers door middel van voorbeelden die ik hierbij heb gezocht. Natuurlijk is dit slechts mijn interpretatie van de verschillende pijlers na het eerste college, en het is goed mogelijk dat ik er over een aantal weken achter kom dat ik er op sommige onderdelen compleet naast zat. Als dit het geval is, zal ik de informatie in deze post aanvullen waar nodig.

Literatuur:

Bakker, P., & Scholten, O. (2009). Communicatiekaart van Nederland. (7e druk). Amsterdam: Kluwer.

Digischool. (2010). Pantserkruiser Potemkim. Geraadpleegd op 5 september 2013, van: http://oud.digischool.nl/ckv2/moderne/eisenstein/Sergei%20Eisenstein2.htm

Editie NL. (2013). Snapchat: eerste hype van 2013? Geraadpleegd op 5 september 2013, van: http://www.rtlnieuws.nl/editienl/snapchat-eerste-hype-van-2013

Holland Doc. (2013). Beperkt Houdbaar. Geraadpleegd op 5 september 2013, van: http://www.hollanddoc.nl/kijk-luister/documentaire/b/Beperkt-Houdbaar.html

Infographics. (2013). Infographics: the peak of inflation. Geraadpleegd op 5 september 2013, van: http://http://www.infographics.eu

Marketingfacts. (2013). Alle cijfers over het socialmediagebruik in Nederland medio 2013. Geraadpleegd op 5 september 2013, van: http://www.marketingfacts.nl/berichten/social-media-cijfers-augustus-2013-overzicht?utm_source=twitter.com&utm_medium=tweet

Schooltv. (z.d.). De internationale beeldcultuur. Geraadpleegd op 5 september 2013, van: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20100317_mediainternationaal03

Van Driel, H. (2013). Hoe passend is ons reguliere onderwijs? (PDF). Faculteit Geesteswetenschappen, Tilburg University, Tilburg.